İçindekiler
Sigortasız İşçi Çalıştırma
Sigortasız işçi çalıştırmak, Türkiye’de sosyal güvenlik sisteminin temel ilkeleriyle bağdaşmayan ve hem işçinin sosyal haklarını hem de kamu düzenini zedeleyen bir uygulamadır. Sosyal güvenlik sisteminin temel amacı, işçilerin hastalık, analık, yaşlılık, malullük, iş kazası, meslek hastalığı ve ölüm gibi risklere karşı güvence altına alınmasını sağlamaktır.
Tavsiye İçerik: İş Kazaları Nedeniyle Açılacak Tazminat Davaları
Sigortasız İşçi Çalıştırmak Neden Yasaktır?
5510 Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu “Sigortalı sayılanlar” başlıklı 4. maddesi “a) Hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar, … sigortalı sayılırlar.” Şeklindedir.
Aynı kanunun 8. maddesi ise “İşverenler, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılan kişileri, 7 nci maddenin birinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen sigortalılık başlangıç tarihinden önce, sigortalı işe giriş bildirgesi ile Kuruma bildirmekle yükümlüdür” şeklindedir.
Bu düzenlemeye göre, işverenin çalışmaya başlamadan önce işçiyi SGK’ya bildirmesi zorunludur. Aksi hâlde, işçi sigortasız çalıştırılmış olur ve bu durum hukuka aykırılık teşkil eder.
Sigortasız çalıştırmanın yasaklanmasının temel gerekçeleri şunlardır:
- İşçinin sağlık güvencesi olmaksızın çalışmasını önlemek,
- İş kazası veya meslek hastalığı durumunda korunmasını sağlamak,
- Emeklilik ve kıdem tazminatı gibi uzun vadeli haklarını güvence altına almak,
- Kayıt dışı istihdamı ve vergi kayıplarını önlemek,
- İşverenin rekabeti bozacak şekilde haksız avantaj elde etmesini engellemek.
Sigortasız İşçi Çalıştırıldığı Nasıl Tespit Edilir?
Bir işverenin, işçiyi Sosyal Güvenlik Kurumuna (SGK) bildirmeksizin çalıştırması hukuka aykırıdır. SGK müfettişleri, işyerlerinde yapılan denetimlerde işçilerin sigortalı olup olmadığını kontrol eder. İşçinin çalışma süresi, görev tanımı ve fiili çalışması değerlendirilerek, sigortalı gösterilmemesi durumunda tutanak tutulur.
Hizmet Tespit Davası
Sigortasız olarak çalıştırılan işçinin, çalıştığı dönemin SGK’ya tescil edilmesini ve primlerinin yatırılmasını sağlamak amacıyla açılır.
İşçi, hizmetin geçtiği yılın sonundan başlayarak (işten çıktığı tarihten itibaren) 5 yıl içinde bu davayı açmalıdır.
Hizmet tespiti davasında tanık beyanları, işyerine ait belgeler, fotoğraf, kamera kaydı, whatsapp yazışmaları, mail, işyeri kayıtları ve sgk denetim raporları, noterden gönderilen ihtarname veya yazışmalar delil olarak oldukça önemlidir.
Sigortasız çalışan işçi hizmet tespit davasıyla:
- Eksik sigorta primlerinin tamamlanması
- SGK’ya bildirilmeyen hizmetlerin tespiti
- SGK’ya eksik bildirilen hizmet süresinin tespiti
- Gerçekte işçinin aynı yerde çalışmasına rağmen Kurum kayıtlarında giriş-çıkış yapılması
- İşe girişi geç yapılan işçinin eksik hizmet süresinin tespiti gibi hususları talep edebilir.
Bunun dışında, sigortasız bir işçi iş kazası geçirdiğinde, hastane bildirimi veya savcılık incelemesi sonucu sigortasız çalıştığı ortaya çıkabilir. Bu durum, geriye dönük olarak işverenin bildirim yükümlülüğünü ihlal ettiğini gösterir.
Sigortasız İşçi Çalıştırma Nasıl Şikayet Edilir?
- SGK’ya Şikayet
Sosyal Güvenlik Kurumuna yapılan başvurular sigortasız işçi çalıştırma şikayet yollarından biridir. Şikayet; e-Devlet üzerinden, SGK il/ilçe müdürlüklerine doğrudan dilekçe verilerek, Alo 170 Çalışma Hayatı İletişim Merkezi aracılığıyla, yapılabilir.
- ALO 170 Hattı
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na bağlı ALO 170 hattı üzerinden yapılan bildirimler, ilgili SGK birimine yönlendirilir. Çağrı merkezi çalışanı, başvurucudan işyeri bilgilerini alarak süreci başlatır. Bu yol özellikle anonim şikayet yapmak isteyenler için uygundur.
- CİMER Üzerinden Başvuru
Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi (CİMER) üzerinden yapılan başvurular da SGK veya ilgili denetim birimlerine yönlendirilir. Başvurular yazılı ya da elektronik ortamda yapılabilir ve 30 gün içinde yanıtlanması gerekir.
Sigortasız işçi çalıştırma şikayet süresi bakımından 5510 sayılı SSGSSK m.86/7 gereği “Kurumun denetim ve kontrolle görevli memurlarınca işyerinde fiilen yapılan tespitlerden ve kamu idarelerinin denetim elemanlarınca kendi mevzuatı gereğince yapacakları soruşturma, denetim ve incelemelerden kayıt ve belgelere dayanmaksızın çalıştığı belirlendiği halde, hizmetlerinin veya prime esas kazançlarının Kuruma bildirilmediği anlaşılan veya eksik bildirildiği tespit edilen sigortalıların geriye yönelik hizmetlerinin veya prime esas kazançlarının, en fazla tespitin yapıldığı tarihten geriye yönelik bir yıllık süreye ilişkin kısmı dikkate alınır.”
Bu maddeye göre, SGK’nın resen hizmet tespiti yapabilmesi için işçinin fiilen çalıştığı yılın sonunu izleyen 5 yıl içinde başvuru yapılmış olması gerekir.
Eğer SGK şikayet sonrasında işyerinde fiili çalışmayı tespit edemezse, işçi iş mahkemesinde “hizmet tespiti davası” açabilir. Bu davalar için de aynı şekilde 5 yıllık hak düşürücü süre söz konusudur.
Sigortasız İşçi Çalıştırma Cezası Nedir?
Sigortasız işçi çalıştırma cezası, sigortasız işçi çalıştıran işveren aleyhine uygulanan yaptırımdır. Türkiye Cumhuriyeti kapsamında sigortasız işçi çalıştırmak yasak olup, sigortasız işçi çalıştıran işverenlere ceza yaptırımı uygulanarak sigortasız işçi çalıştırma uygulamasının önüne geçilmesi amaçlanmaktadır. Burada önemli olan husus cezanın caydırıcılık etkisidir.
2025 yılı için sigortasız işçi çalıştırma cezaları değişiklik göstermektedir. 1 ay sigortasız işçi çalıştırma cezası 2025 yılı için 52.0011 TL, 3 ay sigortasız işçi çalıştırma cezası 156.033 TL, 1 yıl sigortasız işçi çalıştırmanın cezası ise 624.132 TL olarak belirlenmiştir. Ne kadar süre sigortasız işçi çalıştırıldığının tespiti ile gerekli ceza yaptırımları uygulanmaktadır. Unutulmamalıdır ki bahse konu cezalar bir işçinin sigortasız çalışması neticesinde uygulanacak cezalardır. Sigortasız işçi sayısı arttıkça işbu ceza miktarları işçi sayınca çarpılarak hesaplanabilmektedir.
| İşe giriş bildirgesinin verilmemesi | 26.005,50 TL (1 asgari ücret) |
| Denetim veya şikâyet sonucu tespit | 52.011 TL (2 asgari ücret) |
| 1 yıl içinde tekrar tespit | 130.027,50 TL (5 asgari ücret) |
| 1 ay sigortasız çalıştırma | 52.011 TL |
| 3 ay sigortasız çalıştırma | 156.033 TL |
| 1 yıl sigortasız çalıştırma | 624.132 TL |
1 Ay Sigortasız İşçi Çalışma Cezası
1 ay sigortasız işçi çalıştırma cezası 2025 yılı için 52.0011 TL olup işbu tutar işverenin 1 işçi için ödeyeceği ceza miktarıdır. Sigortasız çalışan işçi sayısı ve sigortasız çalıştırılan süre arttıkça ceza miktarı da doğru orantılı şekilde artacaktır.
1 Günlük Sigortasız İşçi Çalıştırma Cezası
1 günlük sigortasız işçi çalıştırma cezası gibi bir ceza bulunmamaktadır. Zira işverenin sigortasız işçi çalıştırdığının tespiti halinde sigortasız işçinin işe giriş tarihinden itibaren ceza verilmekte olup, 1 günlük sigortasız işçi çalıştırma cezası bulunmamaktadır.
Sigortasız Çalışan İşçi Tazminat Alabilir Mi?
5510 sayılı SSGSSK’nın 8. maddesi uyarınca, işverenin çalıştırdığı işçileri en geç işe başladıkları gün Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirme yükümlülüğü bulunmaktadır. Bu yükümlülüğün ihlali halinde işveren idari para cezası ile karşılaşır. Ancak, işçinin çalışmasının sigortasız olması, onun işçi statüsünü ortadan kaldırmaz.
Sigortasız çalıştırılan işçi hakları, fiili çalışmasının ispatı halinde sigortalı işçinin haklarından farksızdır.
- Kıdem Tazminatı
Kıdem tazminatı, işçinin en az 1 yıl süreyle aynı işverene bağlı olarak çalışması ve iş sözleşmesinin yasada belirtilen haklı sebeplerle sona ermesi halinde hak kazandığı bir ödemedir. Sigortasız çalışma bu hakkı ortadan kaldırmaz.
İşçi, çalıştığını tanık, yazılı belge, bordro, kamera kaydı vb. delillerle ispat edebilirse kıdem tazminatı talep edebilir.
Kıdem tazminatının hesaplamasında brüt ücret esas alınır ve her tam yıl için 30 günlük brüt ücret tutarında kıdem tazminatı ödenir.
Tavsiye İçerik: İşçinin Kıdem Tazminatı Almasının Şartları
- İhbar Tazminatı
İşveren, işçiyi bildirim süresi vermeden işten çıkarırsa, sigortalı olsun ya da olmasın işçiye ihbar tazminatı ödemekle yükümlüdür. Bu tazminat, işçinin kıdemine göre 2 ila 8 hafta arasında değişen ücret karşılığıdır.
- Fazla Mesai, Yıllık İzin, Hafta Tatili ve Diğer Alacaklar
Sigortasız çalışan işçi, fiilen çalıştığını ispatlaması halinde;
– Fazla çalışma ücreti
– Yıllık ücretli izin hakkı
– Hafta tatili ücreti
– Ulusal bayram ve genel tatil ücreti gibi tüm yasal işçilik alacaklarını talep edebilir.
Bu taleplerin ispatı da yine tanık anlatımları, yazılı belgeler ve işyeri kayıtları ile mümkündür.
İşverenin sigortasız işçi çalıştırması SGK nezdinde idari yaptırıma tabidir.
SGK, yapılan bir şikâyet veya denetim sonucunda, sigortasız işçiyi tespit ettiğinde, işverene idari para cezası uygular ve işçinin geriye dönük hizmet süresini re’sen tescil eder.
Sigortasız İşçi Çalıştırma Tazminat Davası
İşverenin işçiye sigorta yapmayarak yükümlülüklerini yerine getirmemesi, işçiye hem tazminat hem de geriye dönük sosyal güvenlik haklarını dava yoluyla talep etme imkânı tanır.
Sigortasız işçinin tazminat taleplerinde esas olan, fiili çalışmanın ispatıdır. İşçi, sigorta primi ödenmemiş olsa bile çalıştığını ispatladığında, sigortalı işçiler gibi tüm işçilik tazminat ve alacaklarına hak kazanabilir.
Kıdem Tazminatı
Şartları:
– En az 1 yıl aynı işverene bağlı çalışma
– İş sözleşmesinin işçi tarafından haklı nedenle (örneğin sigortasız çalıştırılma) ya da işveren tarafından haksız nedenle feshi
– Fiili çalışmanın delillerle ispatı
Her tam yıl için 30 günlük brüt ücret üzerinden yapılır. Eksik yıl için orantılı ödeme yapılır.
Sigortasızlık, işçi yönünden haklı fesih nedenidir. Kıdem tazminatına hak kazandırır.
İhbar Tazminatı
İş sözleşmesinin, haklı neden olmaksızın derhal sona erdirilmesi halinde söz konusudur. Bildirim süresine uymayan taraf, karşı tarafa ihbar tazminatı öder.
Bildirim Süreleri:
0–6 ay: 2 hafta
6 ay–1,5 yıl: 4 hafta
1,5–3 yıl: 6 hafta
3 yıl üzeri: 8 hafta
Sigortasız işçiler, iş sözleşmesi yukarıdaki kurallara aykırı feshedildiğinde ihbar tazminatına hak kazanır.
İş Güvencesi Tazminatı ve Kötüniyet Tazminatı
Sigortasız bir işçi geçerli neden olmaksızın işten çıkarılırsa ve çalıştığı işyerinde en az 30 işçi bulunuyorsa, iş güvencesi hükümlerinden yararlanarak işe iade davası açma hakkına sahiptir. İşe iade davasının işçi lehine sonuçlanmasına rağmen işveren işçiyi yeniden işe almazsa, bu durumda işveren, işçiye en az 4, en fazla 8 aylık brüt ücret tutarında işe başlatmama tazminatı (iş güvencesi tazminatı) ödemekle yükümlü olur.
Buna karşılık, iş güvencesinden yararlanamayan işçi (örneğin işyerinde çalışan işçi sayısı 30’un altındaysa) haklı neden olmaksızın işten çıkarılmışsa, bu durum kötü niyetli fesih olarak değerlendirilir. Bu durumda işveren, kötüniyet tazminatı ödemek zorundadır. Kötüniyet tazminatı, bildirim süresinin 3 katı tutarındadır.
